BERGEN NH – De veertien kunstwerken van dichter en beeldend kunstenaar Lucebert blijven in de gemeentelijke collectie. Dit besloot het college van de gemeente Bergen vorige week op basis van onafhankelijk onderzoek dat het Literatuurmuseum in opdracht van de gemeente afgelopen jaar verrichtte. Wel worden de omstreden uitingen van de kunstenaar benoemd als zijn levensloop wordt beschreven bij het exposeren van de kunstwerken.
“Vanwege de ernst van de inhoud van de brieven en het belang van zichtbaarheid van de historie”,
zegt wethouder Ernest Briët (Cultuur). “Het college hecht groot belang aan het weergeven van een zo volledig mogelijk beeld van de levensloop van Lucebert, waaronder ook zijn uitingen in de oorlogsperiode.” Daarom komt er een qr-code bij het kunstwerk ‘Hommage aan Lucebert’ van Emo Verkerk als dit wordt teruggeplaatst in het centrum van Bergen. Via de qr-code kan men de levensloop, inclusief oorlogsperiode, en culturele betekenis van Lucebert lezen. Het beeld is tijdelijk weggehaald
van het Plein in Bergen in verband met de herinrichting van het centrum.
Onrust
Lucebert was één van de bekendste Nederlandse kunstenaars van de twintigste eeuw. Hij woonde en werkte tientallen jaren in Bergen. In 2018 en opnieuw in 2022 ontstond er onrust rondom de persoon Lucebert vanwege publicaties over de brieven die hij schreef in de Tweede Wereldoorlog.
Museum Kranenburgh.
Doel en uitkomsten onderzoek
Het onderzoek van het Literatuurmuseum richtte zich op de brieven die Lucebert schreef in de Tweede Wereldoorlog aan zijn jeugdvriendin Tiny Koppijn. In deze brieven komen antisemitische uitingen voor. Doel van het onderzoek was om de brieven vanuit verschillende invalshoeken te bekijken zodat er meer informatie bekend zou worden over de context waarin de brieven zijn geschreven en over Lucebert als persoon.
En op basis daarvan de vraag: in hoeverre geven de oorlogsbrieven van Lucebert een representatief beeld van zijn kunstenaarschap in brede zin? De bevindingen uit het onderzoek laten zien dat dit niet het geval is, laat de gemeente Bergen weten.
De inhoud van de desbetreffende brieven van Lucebert is niet representatief voor zijn latere kunstenaarschap, omdat dit pas na de oorlog tot stand is gekomen. Zo blijkt uit het onderzoek. Hij debuteerde in bundelvorm pas in 1951. En ook omdat zijn kunstenaarschap juist het tegenovergestelde laat zien van het gedachtegoed dat hij tijdens een aantal jaar in de oorlog heeft aangehangen.
Meer informatie over persoon en omstandigheden
De bevindingen geven meer informatie over de persoon van Lubertus Swaanswijk (de echte naam van Lucebert) en de omstandigheden tijdens de oorlogsperiode. Hij had destijds bewondering voor de Duitse literatuur en cultuur en sympathie voor het nationalistische gedachtegoed van nazi-Duitsland. Over wat de mogelijke aanleiding kan zijn geweest om dit gedachtengoed aan te hangen en te verwoorden in de brieven, wordt verwezen naar zijn thuisomstandigheden en de aard van zijn vriendenkring in deze tijd.
Lucebert was in deze periode als jongvolwassene zoekende en op zichzelf gericht. Ook wordt hij beschreven als opportunistisch en praktisch waar het ging om het maken van keuzes. Met weinig besef van de ernst van de werkelijke politieke situatie van die tijd.
‘Niet verzwijgen’
Briët: “Het college onderschrijft de conclusie van het onderzoek dat de inhoud van de desbetreffende brieven van Lucebert niet representatief is voor zijn latere kunstenaarschap. Desondanks blijft de inhoud van de brieven schokkend, met name de antisemitische teksten. Deze omstreden uitingen zullen we daarom niet achterwege laten, maar benoemen als zijn levensloop wordt beschreven. Wij waarderen Lucebert als kunstenaar die een groot deel van zijn leven in Bergen heeft gewerkt en gewoond, maar vinden het belangrijk dat zijn omstreden uitingen niet worden verzwegen en niet zonder de nodige toelichting benoemd worden of beschikbaar zijn.”
Onafhankelijk onderzoek
Het Literatuurmuseum verricht vaker literair-historisch onderzoek en heeft daarin een neutrale wetenschappelijke verantwoordelijkheid. Tijdens het onderzoek werkte het museum samen met andere wetenschappelijke onderzoekers met een specifieke deskundigheid. Het Literatuurmuseum had de leiding en eindverantwoordelijkheid over het onderzoek. Door het financieel mogelijk maken van het onderzoek, draagt de gemeente bij aan het verzamelen van meer kennis over dit onderwerp.
Onderzoek op gemeentelijke website
Het onderzoek van het Literatuurmuseum kan worden geraadpleegd op de website van de
gemeente.